Proces acidifikacije kao faktor degradacije zemljišta na području istočne Srbije

Abstract

Acidifikacija je proces smanjenja pH vrednosti zemljišta i rezultat je brojnih biogeohemijskih procesa. U vlažnim i umerenim klimatskim zonama, acidifikacija je prirodan proces uslovljen hemizmom mineralne faze zemljišta, tipom vegetacije i klimom. U prirodnim uslovima ovaj proces je dugotrajan i deo je procesa razvoja zemljišta, zbog čega se ne može posmatrati kao proces degradacije. Dejstvom antropogenog faktora, prekomernim emisijama sumpora i azota, neadekvatnim sistemima upravljanja, promenom načina korišćenja zemljišta, kao i globalnih klimatskih promena, proces acidifikacije može biti znatno ubrzan i intenziviran. U ovom kontekstu acidifkacija zemljišta predstavlja oblik hemijske degradacije zemljišta. Acidifkacija zemljišta, izazvana depozicijama sumpora i azota, zbog negativnih efekata na vitalnost prirodnih ekosistema i biodiveritet poslednjih 70 godina, je dostigla status ekološkog problema globalnih razmera. Na području istočne Srbije u šumskim i ekosistemima visoko-planinskih pašnjaka, acidifikacija zemljišta dovodi do smanjenja kvaliteta zemljišta kao resursa i prirodnog dobra. Nagle promene hemizma zemljišta izazvane kiselim depozicijama direktno i indirektno utiču na destrukciju prirodnih staništa, što vodi do trajnog gubitka ekoloških i socio-ekonomskih funkcija ekosistema. U okviru ovog rada definisani su trendovi depozicija sumpora i azota kao i njihova veza sa osetljivošću zemljišta na proces acidifikacije i izdvojene su aktuelne i potencijalne zone rizika degradacije zemljišta. Procena stepena osetljivosti zemljišta šumskih i visoko-planinskih pašnjačkih ekosistema prema procesu acidifikacije, izvršena je metodom za proračun kritičnih opterećenja primenom VSD modela. Kritična opterećenja i prekoračenja zagađujućih materija u vazduhu predstavljaju jedan od glavnih indikatora osetljivosti šumskih i drugih terestričnih ekosistema i predstavljaju osnovu za održivo upravljanje ekosistemima kao osnovnih principa međunarodnog ekološkog prava i nacionalne politike...

Acidification is a process of decreasing soil pH value over time as a result of numerous biogeochemical processes. In humid and temperate climatic zones, acidification is a natural process caused by soil mineral phase, vegetation type and climate. Under natural conditions, this is a long term process of soil development which can not be seen as a process of land degradation.The influence of anthropogenic factors, excessive emissions of sulphur and nitrogen, inadequate ecosystem management, land use changes, as well as global climate change, acidification process can be significantly accelerated and intensified. In this context, soil acidification is a form of soil chemical degradation. Acidification induced by deposition of sulphur and nitrogen, due to the negative effects on natural ecosystems and biodiversity loss in the past 70 years, has become a global environmental problem. In forest and highland grasslands of Eastern Serbia soil acidification leads to a reduction/loss of soil quality, as resource and natural good. Rapid change of soil chemistry caused by acidic deposition directly and indirectly leads to destruction of natural habitats, and disturbance of environmental and socioeconomic functions of ecosystems. In this paper were defined trends of sulphur and nitrogen deposition, their relationship with the soil sensitivity to acidification as well as current and potential soil degradation risk areas. Assessment of soil sensitivity to acidification of forest and high mountain grasslands, were performed by using critical load concept and VSD model. Critical loads and exceedances of air pollutants are one of the main indicators of forest and terrestrial ecosystem sensitivity to acidification. The critical load concept can be considered as a tool for integrated monitoring of air pollution effects on ecosystems and fundamental principle of international environmental law and national clean air policy. Different ecosystem vulnerability zones to air pollutants were performed and based on soil sensitivity and concentrations of sulphur and nitrogen deposition for the period 1980-2009. The interdependence of soil properties and factors with the greatest impact on soil acidification were singled out by applying the method of simple and multiple regression, as well as factor analysis...